Zondag 20 november opent de 30e editie van PAN Amsterdam de deuren voor het publiek, De jaarlijkse beurs voor kunst, antiek en design in RAI Amsterdam presenteert een goed overzicht van wat er op de Nederlandse kunstmarkt te koop is. Klinkende namen zoals Van Gogh en Mesdag zijn bij Kunstgalerij Albricht Bv (#114), van die laatste wordt het schilderij Vissersschepen voor de kust van Scheveningen voor het eerst in honderdtwintig jaar getoond aan het publiek. Maar liefst 17 schilderijen van  Isaac Israëls zijn in een speciale beurspresentatie bijeengebracht door Kunsthandel Peter Pappot (#84). Recent werk van Armando is te zien bij Galerie Helga Hofman (#53). Rijzende sterren die zich momenteel mondiaal op beurzen en in toonaangevende musea bewijzen, zijn eveneens op PAN te vinden, onder wie de Israëlische Guy Yandai, gepresenteerd door Flatland Gallery (#75), de Nederlandse fotograaf Bastiaan Woudt bij Kahmann Gallery (#28) en ontwerper Olivier van Herpt, uitgedaagd door de techniek en mogelijkheden van 3D-printing, met zijn Sediment Collection bij Galerie Vivid (#35).  

Breed spectrum
Van Hollandse meesters tot Zero, op PAN is een breed spectrum van kunststromingen vertegenwoordigd. Prominent en indrukwekkend van formaat zijn de twee maritieme  schilderijen uit 1629 van Hendrick Cornelisz Vroom bij Kunsthandel P. De Boer bv (#121), nu voor het eerst weer te koop na meer dan 200 jaar in een particuliere collectie te zijn geweest. Even verderop trekt een Amsterdams havengezicht, met een voor die tijd zeldzame blik op Amsterdam Noord, de aandacht bij Bijl-Van Urk bv (#80). De pentekening op papier op paneel uit ca. 1640 van Willem Van de Velde de Oude is met 2,8 miljoen euro het duurste object van de beurs. Meer Amsterdamse thema’s treffen we aan bij  Onno van Seggelen Fine Arts (#50), gespecialiseerd in tekeningen van oude meesters uit de 17e en 18e eeuw. Hij  stelde voor de beurs een collectie samen onder de noemer ‘Virtuoos Amsterdam’, met Gezicht op de Muiderpoort (1765) van Johann Goll van Franckenstein. Kunstzalen A.Vecht (#113) toont ‘Amsterdamse stadsgezichten’, met de vroegste afbeelding van De Waag te Amsterdam, een schilderij van Sybrand van Beest (1610-1674). Bij Jacob J. Roosjen SRI® (#107) is een set zilveren kandelaars (1784) van Johannes Schiotling van Amsterdamse herkomst. Het alliantiewapen op de kleine kandelaars behoort toe aan John Hope, een bekende Amsterdamse koopman en bankier en bewindhebber van de VOC. Ook Hollandse ‘meesteressen’ maken hun opwachting op de beurs. Werk van vrouwelijke oude meesters is zeldzaam, er zijn maar enkele Hollandse schilderessen uit die periode bekend. Niet toevallig schilderden velen stillevens; hierin konden zij zich ongestoord oefenen. Bloemstilleven op een marmeren tafel (1685) van de dan 19-jarige Anna Ruysch is te zien bij bij Galerie Lowet de Wotrenge (#102). 19e en 20e eeuwse kunst is sterk vertegenwoordigd op de beurs. De betreffende keuringscommissie roemde in het bijzonder Boerenleven (1928) van Gustave De Smet bij Francis Maere Fine Arts (#24) en bij E.J. Van Wisselingh & Co (#42) van Jean Baptiste Camille Corot – Sin pres Douai La Route de Waziers (1874).

Moderne en hedendaagse kunst
Daarnaast is er moderne en hedendaagse kunst op PAN Amsterdam te vinden, zoals een Arte Povera werk van lood, kaarsen en hout van Pierpaolo Calzolari bij Kanalidarte (#104). Werk van de ZERO-kunstenaar Turi Semeti is bij De Rijk Fine Art (#154) te zien en tevens bij Dep Art Gallery (#144) te zien, zoals 99 Ovali Verde (1966). Galerie Ramakers (#128) presenteert voor het eerst op de beurs een serie iconische monochrome werken uit de jaren 80 en 90 van de Belgische kunstenaar Willy de Sauter. De kunstenaars Les deux Garçons, bekend van taxidermie in combinatie met gevonden voorwerpen van veilingen zijn vertegenwoordigd bij Jaski (#109) en met nieuw werk bij Galerie Wilms (#64), kleine bronzen sculpturen die het voorgaande werk echoën. Aen ’t Sanderhof Fine Art (#3) presenteert letterlijk groots werk van de kunstenaar Hans de Bruijn. “Zijn concept ‘landschap van de schilderkunst’ enerzijds en anderzijds de manier de manier waarop hij de verf naar zijn hand zet, maken hem tot exponent van wat een nieuw genre ‘conceptueel expressionisme’ genoemd kan worden”, aldus kunsthistorica Jetteke Bolten – Rempt, die deze term introduceert.

Fotografie kent vele gezichten
Op PAN komt dat tot uiting in het gevarieerde aanbod en diversiteit in toegepaste technieken. Van een betoverende foto die zonder camera is gemaakt van de Japanse Talbotized 004 Hiroshi Sugimoto bij de Belgische galerie Ibasho (#91) tot referenties aan klassieke thema’s met een verrassende twist, zoals bij Eduard Planting Gallery | Fine Art Photographs (#131) Still Life with parrot and butterfly van Hans Withoos, verre familie van de 17e eeuwse schilder Matthias Withoos die landschappen, stadsgezichten en stillevens schilderde. Eeuwen later ging zijn nazaat ermee aan de slag en combineerde de schilderijen van toen met beelden van nu. De mysterieuze kathedraal Cathédrales Hermétiques – vitraux, Cathedral of Our Lady of Chartres III,13th century van Laurence Aëgerter bij de nieuwe deelnemer Seelevel Gallery (#52), in gezeefdrukte ultrachroom fotoprint is alleen te zien als er zonlicht op valt.

Eclectisch verzamelen
PAN is dit jaar anders ingedeeld, het scala aan kunstdisciplines is als een kleurrijk schilderspalet over de beurs verspreid. Die nieuwe benadering sluit aan bij de veranderende kijk op kunst. Verzamelaars richten zich niet meer uitsluitend op een bepaald genre en in menig interieur gaan antiek en modern harmonieus samen. Voor een eclectische manier van verzamelen heeft PAN alles in huis. Een van de oudste objecten op de beurs is een indrukwekkend terracotta vrouwenhoofd uit de 6e-5e eeuw voor Christus bij Kunsthandel Mieke Zilverberg (#130); interessant uit kunsthistorisch oogpunt en door de ingetogen uitstraling ook passend in een modern interieur. Datzelfde geldt bijvoorbeeld ook voor het Afrikaanse houten Masker bij Salon Sanne Nies Tribal Art (#152). Bijzonder is dat dit dat masker van de Lega-stam, Congo kinshasa, verbondenheid en solidariteit tussen groepen weergeeft. Van heel andere orde zijn de uitgesproken Art Nouveau jardinières van Pieter-Jozef Laigneil bij Tiny Esveld (#22); een interieurstatement met historische waarde. Meer Art Nouveau en Art Deco is te vinden bij Het Ware Huis (#111), met onder andere een unieke hanglamp met zes kapjes Cytise van René Lalique uit 1926.

Verspreid over de beurs vinden we aansprekende designobjecten. Galerie VANDENBRUINHORST (#5) omarmt het thema 100 jaar Gispen en toont bekende lampen zoals de Giso no. 55A, waarvan het oorspronkelijke model ontworpen werd voor Sociëteit de Witte in Den Haag. Het Gispen-jubileumjaar wordt overigens uitgebreid belicht in een tweedaags programma op het nieuwe PAN Podium (23 en 24 november). Bij Midmod (#66) zien we een Rietveld opbergsysteem van gelakt hout, gelakt metaal en draadglas (1930), vervaardigd in opdracht van de dichter, journalist en kunstcriticus Gabriël Smit. Morentz (#74) presenteert een omvangrijke collectie meubels en heeft als topstuk een zeldzaam en vroeg ontwerp van de Deense Frits Henningsen. De bank werd gepresenteerd op een expositie van het Gilde van Meubelmakers in 1936. Van een compleet andere orde, maar evengoed passend in een eclectisch interieur is bijvoorbeeld  een Regency Verzamelaarskabinet uit 1830 bij Robert Schreuder Antiquair (#44). Dit kunstkastje is gemodelleerd als een dubbele Wellington chest met 12 lades, waarin kostbaarheden en kunstwerkjes werden bewaard. Om het eclectische interieur te complementeren kan het Perzische Bidjar tapijt (ca. 1920) uitkomst bieden. Dit tapijt uit de beroemde Frick-collectie is te koop bij Foumani Persian Gallery (#36).

Juwelen en sieraden
Op de beurs is een omvangrijke collectie juwelen en sieraden, variërend van uiterst kostbare antieke stukken tot uitgesproken hedendaagse designs. Steltman Juwelier (#47) heeft voor de PAN een collectie Birmeens jade ingekocht, waarvan in eigen atelier speciaal voor de beurs prachtige ontwerpen zijn gemaakt. Bij Dekker Antiquairs (#7) zijn drie zeldzame objecten door dezelfde Franse emailleur – Antoine Tard – gemaakt voor twee van de belangrijkste Franse juweliers: Baugrand en Falize. Antiquair Juwelier Marjan Sterk(#2) toont zowel antieke juwelen als juwelen van na de jaren ’50, bijvoorbeeld een ingenieus achttien karaat geelgouden collier en armbanden van Bvlgari, die los en als één geheel kunnen worden gedragen. een collectie juwelen. Hierin komt de huidige trend tot uiting dat sieraden jong, vlot en draagbaar moeten zijn. Tot die categorie behoren ook de opvallende sieraden van de nu populaire Bibi van der Velden, zoals de Scarab Ring Fly, te zien bij Janknegt Gallery (#20) en de bijzondere objecten van  Bruce Metcalf, zoals de broche Perseohone bij Galerie Rob Koudijs (#126).

Onderscheidingen en jubilea
Kunstenaar van het Jaar 2017 Marc Mulders is op PAN vertegenwoordigd bij drie deelnemers, Galerie Dom ‘Arte (#67), en nieuwe deelnemer Piet Hein Eek (#83) met olieverfdoeken en bij  Janknegt Gallery (#20) met zijn op de natuur geïnspireerde werken met vogels en vlinders. De zojuist tot Galerie van het Jaar 2017 benoemde Galerie Jan van Hoof (#13) staat met een feestelijke collectie kleurrijk werk op de beurs, zoals Deer van Jeroen Allart. Het jubilerende Livingstone (#86) viert het 25-jarig bestaan met een overzicht van haar kunstenaarscorifeeën, onder wie Raquel Maulwurf met een imposante houtskooltekening Moving nightscape VII (152 x 264 cm).